10.000 tikken – 10.000 littekens

Varens in een bos vol vogelgeluiden. Een houten kader in ongerept groen.

Een stem tikt, tikt, tikt, tikt de echo’s op het gezicht van een vrouw.

‘Een klap,’ zegt ze. ‘Een klap op mijn zijn. ’

Een vrouw tikt, tikt, tikt door het scherm.

‘Geslagen,’ zegt ze, ‘met een wapen van woorden.’

Ze slaat blind op, groots in vergeving.

Dit is wat je ziet in de videoprojectie van 10.000 tikken, die deel uitmaakt van de expo ’10.000 tikken-10.000 littekens’ in de bib van Hasselt van 19 maart tot 16 april. Het agressieve geluid van 10.000 micro-klappen dringt onder je huid. Naast de projectie zie je de messing plaat met een spotlicht erop. Het oppervlak van de geelkoperen plaat toont het effect van die 10.000 tikken met kleine hamers. Met deze artistieke installatie maken de Hasseltse kunstenaars Jennifer Bruinendaal en Dimitriy Belshin een visuele metafoor over micro-racisme en de gevolgen ervan. Wat willen Jennifer en Dimitriy met dit kunstproject bereiken? Een eerlijk dubbelinterview.

Ik ben geen racist maar….

‘We kregen de opdracht van Avansa Limburg om een multimediaal project te maken rond racisme. Maar hoe begin je daaraan? We discrimineren allemaal,’ zegt Dimitriy. ‘We hebben oordelen over elkaar. Laat ons vanuit deze realiteit beginnen, hoe hard dat ook klinkt. Micro-racisme is zo moeilijk te grijpen. Mensen zeggen vaak: “ik ben niet bang voor… “ maar instinctief zijn ze het wel. Net zoals je zegt: ik ben geen racist maar gisteren gebeurde dit…’

‘Het was heel moeilijk om de kern van racisme aan te pakken,’ zegt Jennifer. ’Daarom zijn we bij onszelf begonnen. Voor zo’n immens project moet ik vooral ruimte bij mezelf creëren voor zelfreflectie over dit thema.’ Vanuit onze eigen ervaringen met racisme hebben we een verhaal gemaakt waarin we proberen dieper door te dringen tot dat hele onbewuste mechanisme van racisme.We zijn met micro-racisme begonnen en het filmpje , de installatie en de tekening zijn simultaan ontstaan.’

Tonen wat je niet kan zien

De grootste uitdaging was het project toegankelijk en participatief te maken,’ zegt Dimitriy. ‘Geen esthetiek of kunst op zich dat het doel voorbij schiet, maar wel iets universeels creëren waar mensen in groep - collectief - kunnen over reflecteren, zich informeren of het prille begin vormen van een beweging.

‘Hoe toon je wat je zelf zo vaak hebt gevoeld?’ zegt Jennifer, ‘De herhaling, dat repetitieve , de kwetsuren die daardoor ontstaan, de littekens die taai groeien, op net diezelfde plek waar het nog eens extra pijn doet, dat tevoorschijn halen en uitstallen, daar ging het om.’

‘De vraag: “waar kom je vandaan?”, zelfs als je hier geboren bent. Na 30 jaar nog altijd moeten horen: “Wat praat jij goed Nederlands”. Uiteindelijk creëert dat afstand, een gevoel van er niet bij te horen, frustratie en verdriet. Het bevestigt elke keer dat je hier niet ‘thuis’ bent of hier niet bij past, niet geaccepteerd wordt. Wat is dat dan – Belg zijn?

Mijn innerlijk landschap vervormd

‘We hebben echt letterlijk 10.000 tikken gegeven op die messing plaat,’ legt Jennifer uit!. ‘Die tikken waren zelfs niet echt hard. Het lawaai was oorverdovend. Het had ook wel iets van een catharsis. Nu maakte IK die klappen alsof ik iets uit mezelf kon slaan of verwerken. Daarna hebben we gekeken naar het resultaat: wat doet dat met zo’n koperen plaat? Die plaat was behoorlijk vervormd. We moesten die terug recht trekken, zo krom was die.’

‘Meestal beginnen we met een thema dat langzaam zijn tentakels uitslaat. Er ontstaan verbindingen,’ zegt Dimitriy.’ Zo speelt dat ook in onszelf af. Die kleine klappen vertonen kleine barstjes die uitgroeien. Je kan dat in jezelf ook tegengaan. Je kan ook anders omgaan met de klappen die je jezelf laat geven. Je kan ook groeien. Er zijn technieken om breder te denken. Dankzij dit project kan je de controle herwinnen vanuit een andere positie. Zo verwerk je, zo kan je iets plaatsen in een systeem zoals racisme.’

Het taboe doorbreken door het contact aan te gaan

‘Zolang je niet over iets nadenkt of ermee aan de slag gaat, lijkt het niet te bestaan,’ zegt Dimitriy, ‘maar als het voor je opdoemt, kan je er niet aan voorbij, niet aan jezelf, niet aan de andere. Dan zie je hoe dit gebeurt, in je hoofd en in het hoofd van de andere. In plaats van onze tong af te bijten omdat we bang zijn iets verkeerds te zeggen, moeten we gewoon eerlijk zijn tegenover elkaar. Oké, jij denkt zo en ik denk zo. Hoe zit dat nu eigenlijk, waar komt dat vandaan? Vanuit die eerlijke nieuwsgierigheid ga je echt met elkaar in contact.

Niet verbloemen, wel verzoenen

‘Deze opdracht kwam op ons pad en die hebben we dankbaar aanvaard,’ zegt Dimitriy. ‘Het resultaat is dat we het als een oproep tot reflectie willen aanbieden, als een uitnodiging, als een geschenk. We willen een kleine individuele catharsis bij de bezoeker bereiken: wees niet bang om toe te geven dat je mens bent. Wees niet bang om te voelen dat we dit collectief -ongewild- veroorzaken bij anderen en dus ook in onszelf. Als je dit beseft, wordt ieder conflict in jezelf een les waaruit je kan leren. Probeer wel voorzichtig een richting te kiezen. Waar wil je als mens naartoe?’

‘Als je beseft dat een betere maatschappij maakbaar is, dan vertrek je niet meer vanuit goed of slecht, maar dan haal je dit uit het ‘conflictdenken’. In het filmpje voel je als kijker dat elke klap verschrikkelijke gevolgen heeft. Als dat in je poriën dringt, ga je constructief reageren. Je wordt bewust en vanuit dat begrip wil je verantwoordelijkheid nemen voor je gedrag in jouw directe omgeving, in de wereld. Dat hopen we te bereiken.’

Je gaat niet onberoerd naar buiten

‘Het filmpje is behoorlijk intens,’ zegt Jennifer.’ Je ziet de schade, het effect van de kwetsende woorden. De meeste mensen zien niet hoe dat een mens innerlijk vervormt. Veel (witte)mensen voelen geen urgentie om zich te verdiepen in racisme. Het hoeft niet, denken ze, omdat het hen niet direct treft. Die comfortabele marge is een illusie en een pijnlijke vergissing. Racisme is een vorm van agressie. Micro of niet, agressie raakt ons allen. Daarom doet zelfs het kijken naar de film pijn. Het trekt aan al die onberoerde littekens. Als kijker krijg je zelf een ’slag in je gezicht’. Naast het filmpje heb je de poster zodat je inzicht krijgt over wat er exact gebeurt bij zowel dader als slachtoffer. Je wordt je ervan bewust wat je onbewust hebt meegemaakt. Je geeft je bezoeker een zetje en dan gaat er iets in beweging komen. Die beweging groeit samen met anderen naar een grotere beweging. Van binnenhuids naar bovenhuids.