Samen door donkere dagen

Avansa Limburg plant in het voorjaar van 2021 ‘Daar is de lente’, een reeks activiteiten vanaf maandag 18 januari. Waarom dan? Volgens de Britse psycholoog Cliff Arnall is 18 januari ‘Blue Monday’: de meest deprimerende dag van het jaar. Zijn theorie: de maandag van de laatste volle week van januari is de dag waarop de meeste mensen zich treurig, neerslachtig of weemoedig voelen. Goede voornemens zijn al mislukt, en de vakanties lijken nog ver weg. De dagen zijn donker, het weer is slecht, en maandag is de eerste dag van de werkweek. Maar klopt deze theorie wel? We vragen het aan psycholoog Nicky Caelen.

Nicky: Hoe je een moment beleeft, hangt af van je mentale ingesteldheid. Een vrijdagavond voelt anders aan dan een maandagavond, omdat je een ander vooruitzicht hebt. Een ander voorbeeld: studenten die tijdens de examens van dag op dag leven, zullen deze periode redelijk goed doorkomen. Maar studenten die bij de start van de blokperiode zuchten “dat ze acht weken lang niets anders moeten doen dan studeren”, zullen het veel zwaarder hebben. Ze gaan er aan ten onder, nog voor ze begonnen zijn. Of Blue Monday klopt, is dus afhankelijk van persoon tot persoon.

Maakt corona Blue Monday nog erger?
Nicky: Voor velen wel. Normaal kijken mensen uit naar de eindejaarsperiode. Maar dit jaar hebben veel mensen er minder zin in. Kerst is een periode waarin je alles even kan loslaten, en je kan ontspannen. Door corona is dat niet mogelijk, en brengen de feestdagen net extra stress en teleurstelling mee. Als de feestdagen voorbij zijn, duurt het nog een jaar voor ze terugkomen en we ze ‘echt’ kunnen vieren. En in de sombere voorjaarsperiode lijkt gezelligheid ver weg.

Hoe zit het met de winterdip? Bestaat die echt?
Nicky: Ik denk dat de winterdip een echt fenomeen is. Veel mensen zijn gevoelig aan licht. De psychologische literatuur wijst uit dat veel mensen vatbaarder zijn voor depressie als de dagen korten. Want kortere dagen associëren we met het idee dat we minder kunnen doen. Ik merk dat veel mensen het moeilijk hebben in de winterperiode.

Is er, los van corona, meestal meer eenzaamheid in de donkere voorjaarsperiode?
Nicky: Ja, vooral voor mensen die sowieso alleen zijn. De eindejaarsperiode is een tijd om bij je familie te zijn. Maar mensen die amper nog familie hebben, kijken absoluut niet uit naar deze periode. Ook als je bijvoorbeeld net een sterfgeval hebt gehad in de familie, kan je je de feestdagen heel anders beleven dan andere jaren. Dan wordt het gezellige feest plots een confrontatie met het verlies. Zoals ik al zei, er is ook minder te beleven omdat het minder lang licht is. Als er minder activiteiten zijn, is er minder afleiding. En als er minder afleiding is, is er meer confrontatie met ‘wat is’. Als dit bijvoorbeeld het besef van eenzaamheid is, ga je dit plots pijnlijk aanvoelen. Het klopt dus dat de feestdagen voor eenzame mensen zeker een moeilijke periode is.

Hebben we meer nood aan zingeving in de sombere voorjaarsperiode?
Nicky: Ook dat is afhankelijk van persoon tot persoon. Als je een workaholic bent, die zijn werk graag doet, is dat voor jou de grootste bron van zingeving. Ook andere persoonlijke doelen kunnen bronnen zijn van zingeving. Bijvoorbeeld zorgen voor een kind, je huis afwerken, … Vroeger was religie een heel grote bron van zingeving. Dat is nu veel minder. Het kapitalisme heeft in zekere zin deze plaats ingenomen. Maar is dat wel een goede bron van zingeving? Het telkens weer moeten ploeteren voor dat klein beetje meer? Wil ik dat wel? Tijdens de coronacrisis beseften veel mensen dat ze de tijd die opeens vrij kwam, konden besteden aan hun kinderen. “Waarom was ik zo hard aan het werken en zoveel aan het doen? Dit is zoveel mooier.” Door corona kregen dingen een nieuwe betekenis en werden ze een bron van zingeving. Ik denk dat onze samenleving meer nood heeft gekregen aan spiritualiteit.

Heb je tips om het hoofd boven water te houden in de donkere voorjaarsperiode?
Nicky: Het kan helpen dat je een plan hebt. Ik denk dat we soms te passief omgaan met wat ons overkomt. Als je weet dat de donkere periode en de afwezigheid van licht op jou een invloed hebben, kan het helpen om bijvoorbeeld activiteiten te plannen, een hobby te hebben, verlof te plannen, … Maar als je dit gewoon tegemoet gaat zonder plan, loop je er in vast. Een voorbeeld is stoppen met roken. Stoppen met roken heeft weinig te maken met je eigen capaciteiten en wilskracht. Een doordacht plan werkt bij rookstop. Dan zijn je slaagkansen veel hoger. Ik denk dat die tactiek ook helpt tijdens de sombere voorjaarsperiode.